Utrwalone orzecznictwo TSUE nakłada na sąd krajowy obowiązek zbadania z urzędu czy w umowie z konsumentem występując niedozwolone postanowienia umowne (tzw. klauzule abuzywne). Aktualne orzecznictwo sądowe wskazuje, że wielu wypadkach stwierdzenia istnienia klauzul abuzywnych sądy skłaniają się do stwierdzenia nieważności umowy kredytowej w całości. W celu dokonania próby uniknięcia tego skutku banki posługują się między innymi argumentacją wskazującą, na wypadek uznania przez sąd, iż w umowie występują niedozwolone postanowienia umowne, że w razie wystąpienia klauzul abuzywnych i ich eliminacji z umowy, możliwe jest uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym albo wykładnią oświadczenia woli. Poniżej przedstawimy kilka przepisów polskiego prawa na które powołują się banki, oczekując uzupełnienia na ich podstawie umowy stron.

Pierwszy przepis to art. 358 kc, który obowiązuje dopiero od dnia 24 stycznia 2009 roku, a więc nie obowiązywał on w momencie zawierania większości umów frankowych. Wprowadzając nowelę z 23 października 2008 roku, zmieniającą ww. przepis, ustawodawca nie określił reguł prawa międzyczasowego. Wykluczone jest zatem skorzystanie z tego przepisu w większości umów frankowych, nawet gdyby uzupełnienie umowy było co do zasady możliwe.

Kolejny proponowany przez banki przepis czyli art. 65 § 1 i 2 kc zawiera postanowienia, będące dyrektywami oświadczeń woli, które nie mogą mieć zastosowania do postanowień zawartych we wzorcu umownym i nie mogą tym samym doprowadzić do zmiany treści wzorca umownego. Dyrektywy te stoją w sprzeczności z dyrektywami wykładni wskazanymi w art. 5 dyrektywy 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, gdzie wskazano że wszelkie wątpliwości co do treści postanowienia umownego należy interpretować na korzyść konsumenta. Ponadto, art. 65 § 1 i 2 kc ma służyć doprecyzowaniu tego co strony ustaliły, a nie do końca jednoznacznie wyartykułowały w treści umowy, a nie sytuacji gdy konsumentowi narzucono postanowienia umowy w drodze przedstawienia wzorca umownego do podpisu.

W przypadku innego przepisu, tj. art. 56 kc wskazać należy, że niemożliwe jest uzupełnienie luki we wzorcu umownym tylko za pomocą zwyczaju, gdyż zwyczaj ten musiałby, w świetle orzecznictwa TSUE, być jednocześnie co najmniej przepisem o charakterze dyspozytywnym. Ponadto, po prostu tego rodzaju zwyczaj nie istnieje w polskim porządku prawnym.

Nie ma również możliwości zastosowania art. 41 ustawy Prawo wekslowe, gdyż przepis ten w ogóle nie wskazuje na kurs średni NBP, a ponadto dotyczy on zobowiązania wyrażonego w walucie obcej.

Podobnie, nie może mieć zastosowania przepis art. 24 ust. 3 ustawy o NBP, gdyż jest on normą kompetencyjną do ogłaszania przez NBP kursów walut oraz innych wartości dewizowych.

Analizując orzecznictwo TSUE należy dojść do wniosku, że od wielu lat co do zasady opowiadano się za brakiem możliwości uzupełniania umowy zawierającej klauzule abuzywne za wyjątkiem sytuacji, w której „unieważnienie” nieuczciwego warunku zobowiązywałaby sąd do stwierdzenia nieważności danej umowy w całości, jednocześnie narażając przez to konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje i w ten sposób go penalizując (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości: z dnia 3 marca 2020 r., C-125/18, z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C-260/18), jednakże orzecznictwo to nie odnosiło się wprost do konkretnych przepisów prawa polskiego. Przełom w tym zakresie nastąpił w wyroku TSUE z dnia 8 września 2022 roku, sygn. akt C-80/21 do C-82/21, który to, odpowiadając na pytanie polskiego sądu, stwierdził iż żaden element akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie wskazuje na to, że istnieją przepisy krajowe regulujące stosowanie klauzuli przeliczeniowej, które przyczyniają się do zapewnienia odstraszającego skutku dyrektywy 93/13, które mogłyby zastąpić klauzule abuzywne.

W konsekwencji, uznać należy, że postanowienia abuzywne nie mogą być zastępowane żadnym polskim przepisem, a wyjątkiem jest sytuacja w której skutek nieważności narażałby konsumenta na istotnie dotkliwe konsekwencje. Powoduje to, w razie uznania przez sąd, iż po wyeliminowaniu z umowy kredytu frankowego przez sąd klauzul abuzywnych umowy nie można utrzymać w mocy, że sąd zobowiązany jest do wydania wyroku stwierdzającego, iż umowa kredytu frankowego jest nieważna.

Opublikowano: styczeń 2023


Słowa kluczowe: